डॉ. अजिंक्य बोऱ्हाडे
देशात पहिल्यांदाच माणसाच्या शरीरात यांत्रिक हृदयाचा ठोका सुरू झाला आहे. यांत्रिक हृदय प्रत्यारोपणाने एका महिला रुग्णाला नवजीवन मिळाले आहे. दिल्ली कँट आर्मी हॉस्पिटलने प्रथमच ‘लेफ्ट व्हेंट्रिक्युलर असिस्ट डिव्हाइस’ (एलव्हीएडी) रोपण करून इतिहास रचला आहे. ही प्रक्रिया हार्टमेट ३ उपकरण वापरून केली जाते. संरक्षण मंत्रालयाने सांगितले, की शेवटच्या टप्प्यातील हृदयविकाराच्या रुग्णांसाठी हे उपकरण वरदानापेक्षा कमी नाही.
एका माजी सैनिकाच्या ४९ वर्षीय पत्नीला यांत्रिक हृदयाचे रोपण करण्यात आले. गेल्या दोन वर्षांपासून ते हृदय प्रत्यारोपणाच्या प्रतीक्षेत होते. त्याची प्रकृती हळूहळू खालावत चालली होती. त्यानंतर ‘लेफ्ट व्हेंट्रिक्युलर असिस्ट डिव्हाइस’ म्हणजेच ‘मेकॅनिकल हार्ट’ रोपण करण्याचा निर्णय घेण्यात आला.
यांत्रिक हृदय कसे कार्य करेल?
महिला रुग्णाच्या डाव्या वेंट्रिक्युलरमधून रक्त पंप करणे जवळपास बंद झाल्याचे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. त्यानंतर त्यांचा जीव वाचवण्यासाठी हृदय प्रत्यारोपण हा एकमेव पर्याय होता. हार्टमेटच्या मदतीने रक्त पंपिंग पुन्हा एकदा सुधारता येते. रुग्णाचा जीव वाचवण्यासाठी रुग्णालयाने हे करण्याचा निर्णय घेतला. त्याच्या स्थापनेनंतर, स्त्रीला हृदय प्रत्यारोपणाची गरज भासणार नाही, कारण ते दीर्घकाळ कार्य करेल आणि तिला निरोगी ठेवेल.
रुग्णाची प्रकृती कशी आहे?
यांत्रिक हृदय बसवल्यानंतर महिला रुग्णाची प्रकृती आता स्थिर आहे. सध्या ती डॉक्टरांच्या देखरेखीखाली असून वेगाने बरी होत आहे. हे यश आर्मी हॉस्पिटलच्या उच्च दर्जाच्या वैद्यकीय पथकासाठी मोठी उपलब्धी आहे. यामुळे भविष्यात हृदयावरील उपचाराचे अनेक पर्याय समोर येऊ शकतात.
यांत्रिक ह्रदयांचे रोपण
भारतात पहिल्यांदाच यांत्रिक हृदयाची घटना समोर आली आहे; मात्र जगात यापूर्वीही असे प्रयोग झाले आहेत. अमेरिकेसह जगातील अनेक देशांमध्ये हे उपकरण आधीच वापरले जात आहे. जगभरातील १८ हजारांहून अधिक लोकांना ही उपकरणे बसवण्यात आली आहेत आणि ती पूर्णपणे निरोगी आहेत. या सर्वांमध्ये हे यंत्र चांगले काम करत आहे.