कलेचे रूपांतर झाले केश कर्तनालयात

आदिवासी राजेश भलाची स्वयंरोजगारातून सुरू झाली आर्थिक उन्नतीकडे वाटचाल

ठाणे जिल्ह्याच्या मुरबाड तालुक्यातील सावर्णे या गावचा राजेश अनंत भला हा आदिवासी म-ठाकूर सुशिक्षित बेरोजगार राजेश अनंत भला या तरुणाने रोजगरची भटकंती सोडून केशकर्तनालयाचा छंद आणि कलेचे रूपांतर आदिवासी विकास प्रकल्पाच्या आर्थिक सहाय्यातून आत्याधुनिक केश कर्तनालयाच्या व्यवसायात केले, राजेशची आता आर्थिक उन्नतीकडे आत्मविश्वासाने वाटचाल सुरू झाली आहे, राजेशची ही यशोगाथा आदिवासी बेरोजगारांना स्फूर्ती देणारी ठरावी…
ठाणे जिल्ह्याच्या मुरबाड तालुक्यातील सावर्णे गाव माळशेज घाटाच्या पायथ्याशी आसलेले आदिवासी समाजबहुल गावठाण्यापासून 115 किलोमीटर अंतरावर आहे. गावची लोकसंख्या सुमारे पाचशे असून राजेश अनंत भला सावरणेगावचा रहिवासी आहे. बारावीपर्यंत शिक्षण घेतलेला सुशिक्षित बेरोजगार तरुण. राजेशाचे वडील तुटपुंजी शेती करतात, त्यांच्या शेती कमाला तो मदत करीत असे. शेती नंतर रोजगारासाठी आजू-बाजूच्या गावात भटकंती हा या कुटुंबाचा दिनक्रम.
या दृष्टचक्रातून बाहेर पडण्यासाठी राजेशने मुरबाड तालुक्यातील मोरोशी येथील पोष्ट बेसिक आश्रमशाळेत बारावी पर्यंत शिक्षण घेतले. बारावी नंतर तो आठमहीने बेरोजगार होता. आता या बेरोजगरितून बाहेर पडायचे तर काही तरी करायचा चंग त्याने मनाशी बांधला. पण कमी भांडवलामुळे व्यवसाय करण्याचे धाडस त्याला होईना. त्याला केश कर्तनाच्या कामाची आवड होती. त्याने ही कला छंद म्हणून जोपासण्याचा निर्णय घेतला. त्याने सावर्णेया आपल्या गावच्या घरातच कमी भंडावलातील केश कर्तनालयाच्या व्यवसाय करण्यासाठी ऐक छोटा आरसा, कैची, वस्तारा, दाढीचा समान खरेदी करून घरच्या घरी केस कापणे आणि दाढीचा व्यवसाय सुरू केला. त्याच्या या प्रामाणिक व्यवसायाला ग्राहकांचा चांगला प्रतिसाद मिळू लागल्याने त्याची आर्थिक कमाई वाढू लागली. राजेशआता स्वत:च्या पायावर उभा राहील.
राजेशाने केश कर्तनालयाचा व्यवसाय मोठ्या गावात अथवा शहरात जाऊन अत्याधुनिक स्वरूपात करण्याचे ठरविले. मात्र त्यासाठी मोठ्या भांडवलाची गरज होती. राजेशाचे जिवलग छायाचित्रकार मित्र श्री.जयराम मेंगाळ यांनी त्याला आदिवासी विकास विभागाच्या न्यूक्लिअस बजेट योजनेतून शंभर टक्के अनुदानावर मिळणाऱ्या अर्थ सहाय्य योजनेची य माहिती दिली. त्यांच्या मार्गदर्शना नुसार राजेश भला याने शहापूर येथील एकात्मिक आदिवासी विकास प्रकल्प कार्यालयाशी संपर्क साधला. तेथील न्यूक्लिअस बजेटचे योजनेचे काम करणारे लिपिक श्री.अनिकेत दत्तात्रय पष्टे यांनी त्याच्या नियोजित व्यवसाय आणि अनुभवाची माहिती घेऊन अनुदान मागणीच्या अर्जाचा नमुना दिला आणि सोबत लागणाऱ्या आवश्यक कागदपत्रांबाबत मार्गदर्शन केले.
राजेशने अल्पावधीतच कागदपत्रांची पूर्तता करून एकात्मिक आदिवासी विकास प्रकल्पाचे प्रकल्प अधिकारी श्री.राजेंद्रकुमार हिवाळे यांच्याकडे विहित नमुन्यात अनुदान मागणीचा अर्ज सादर केला. प्रकल्प अधिकाऱ्यांच्या सूचनेनुसार त्यांच्या कार्यालयातील वरिष्ठ आदिवासी विकास निरीक्षक श्री. सखाराम गोपाळ भोये यांनी राजेशच्या केशकर्तनालयाच्या अनुभवाची खात्री करून तो ज्या ठिकाणी हा व्यवसाय सुरू करणार आहे त्या गाळ्याची पाहणी करून तांत्रिक बाबींची पूर्तता करून घेतली आणि राजेशचा अनुदान मागणीचा प्रस्ताव प्रकल्प अधिकाऱ्यांकडे मंजूरीसाठी सादर केला. प्रकल्प अधिकारी राजेंद्रकुमार हिवाळे यांनी तो अग्रक्रमाने मंजूरही केला.
त्यानंतर राजेशने बँक ऑफ महाराष्ट्र न्याहाडी शाखेत बचत खाते उघडून नियमानुसार लाभार्थीचा आर्थिक सहभाग म्हणून रु.6 हजार 750 मात्र बँकेत जमा केले. त्यानंतर त्याला सन 2021-22 या आर्थिक वर्षात शासनाकडून मंजूर झालेले 39 हजार 250 रुपयांची अनुदानाची रक्कम मिळून एकूण त्याच्या खात्यावर 45 हजार रुपये इतकी रक्कम जमा झाली.
राजेश भला याने नजीकच्या कल्याण-अहमदनगर राष्ट्रीय महामार्गालगत असलेल्या मोरोशी नाका येथे भाडेतत्वावर एक गाळा घेऊन मिळालेल्या अनुदानातून केशकर्तनालयासाठी लागणारे साहित्य जुन्नर तालुक्यातील नारायणगाव येथून खरेदी केले. त्यातून गोल फिरणाऱ्या खुर्च्या, आरसे, लहान-मोठे कंगवे, वस्तारा, ट्रिमर मशीन, ब्लेड, केस रंगविण्यासाठी विविध रंगांचे कलप, ब्रश, दाढीचे शेव्हिंग क्रीम, स्प्रे, दाढीचे ब्रश, कापडी अॅप्रॉन, कैची, आफ्टर शेव्हिंग लोशन, इत्यादी सामान खरेदी केले.
राजेश व्यवसायात चांगला स्थिर झाला आणि ग्राहकांची संख्याही वाढू लागली. मिळालेल्या नफ्यातून त्याने दुकानाच्या अंतर्गत सजावटीसह आधुनिक पद्धतीने विद्युत रोषणाई, पंखे, प्रतिक्षेत असणाऱ्या गिऱ्हाईकांना लाकडी बाकडा, खरेदी केले, राजेशचे आर्थिक उत्पन्न वाढू लागले, परंतु त्याने सामाजिक बांधिलकीतून गावच्या गरजू बांधवांकडून बारसे, मुंज, उत्तरकार्यासाठी मुंडन अशी कामे नाममात्र मानधनात करण्याचे कर्तव्य कायम ठेवले आहे,
एकात्मिक आदिवासी विकास प्रकल्पाद्वारे केंद्रवर्ती अर्थसंकल्प म्हणजेच न्यूक्लिअस बजेट अंतर्गत अनुदानातून आदिवासी आणि अनुसूचित जमातीच्या लाभार्थ्यांना स्वयंरोजगारतून आर्थिक उन्नतीकडे नेणारी योजना आहे. राजेश भला या आदिवासी म-ठाकूर जमातीच्या तरुणाला स्वयंरोजगारासाठी आर्थिक अनुदान मिळाल्याने त्याचा भाग्योदय झाला आहे.
ठाणे जिल्ह्यातील अशा असंख्य आदिवासी बांधवांसाठी ही योजना वरदानच ठरली आहे, असे प्रकल्प अधिकारी श्री. राजेंद्रकुमार हिवाळे यांनी सांगून राजेशच्या पुढील वाटचालीचे मनापासून कौतुक केले आहे.
लेखक:-
धनंजय प्र. कासार,
सहाय्यक छायाचित्रकार,
जिल्हा माहिती कार्यालय, ठाणे
संपादन:-
मनोज शिवाजी सानप
जिल्हा माहिती अधिकारी, ठाणे