नव्वद वर्षांच्या निकलस आजोबांची वाण जतनासाठी धडपड योगेश चांदेकर पालघरः अलीकडच्या काळात शेती करणे कठीण झाले आहे. त्यात वसई सारख्या परिसरात तर शेतीऐवजी उद्योग आणि नोकऱ्या करण्याकडे लोकांचा कल आहे. अशा परिस्थितीत वसई तालुक्यातील गिरीज गावातील मारोडेवाडी येथे निकलस कर्व्हालो, त्याचे चिरंजीव अनिल आणि सून हर्षाली यांनी वाडवडीलांची गुलाबी लसणाच्या शेतीची परंपरा पुढे चालू ठेवली आहे.अवघ्या दोन गुंठ्यांत हे गुलाबी लसणाचे हे वाण जिवंत ठेवण्यासाठी हे कुटुंब अतोनात कष्ट घेत असून पालघर जिल्ह्यात यांच्या व्यतिरिक्त हे उत्पन्न कुठेही घेतले जात नाही त्यामुळे त्यांच्या लसणाचा सुगंध दूरवर दरवळत असून लसूण लागवडी अगोदरच खरेदीचे बुकिंग झालेले असते. वसई जवळ कर्व्हालो कुटुंबीयांची शेती आहे. त्यात वेगवेगळ्या प्रकारच्या पिकांची लागवड केली जाते. केळी, कांदा बोकर्ली, वांगी, फ्लावर्स, बनकेळी आदी पिके घेतली जातात. हे कुटुंब बाहेरून फारसे काही खरेदी करत नाही. तेल वगळता अन्य गरजा या त्यांच्या शेतीतून पूर्ण होतात. टाळेबंदीच्या काळात तर त्यांचे सर्व कुटुंब शेतीतील उत्पादनावरच जगत होते; उलट बाहेर सर्व बंद असल्याने त्यांना शेतीतील पिकांतून जादा उत्पन्न मिळाले. गुलाबी लसणाच्या शेतीत पडला नाही खंड अन्य पिकांच्या साखळीत जरी बदल करीत असले, तरी गुलाबी लसणाची शेती मात्र ते कायम करतात. अर्थात ती फार मोठ्या क्षेत्रावर केली जात नाही. वसई पश्चिम मधील गिरीज तलावानजीक मारोडे भागात त्यांची ही लसणाची शेती आहे. या परिसरातील जमीन अतिशय कडक असते; परंतु अनिल स्वतःच्या पावर ट्रिलरने तीन-चार वेळा मशागत करून ती भुसभुशीत करतात. त्यात शेणखत घातले जाते. कर्व्हालो कुटुंबीयांनी रासायनिक खतांना दूर ठेवले असून सेंद्रिय खते आणि शेणखतावरच भर दिला आहे. लसणाची शेती फारच अवघड लसणाची शेती तितकीशी सोपी नाही. एकेक पाकळी स्वतंत्र करून खणप्याने अर्धा इंच खोल पाकळी लावावी लागते. दोन पाकळ्यांच्या मध्ये वितभर अंतर ठेवावे लागते. हा लसूण रुजायला पंधरा दिवस लागतात. लसूण लावल्यानंतर त्याला पोहोच पाणी दिले जाते. पाणी जास्त दिले, तर लसूण सडण्याचा धोका असतो. त्यामुळे पोहोच पाणी ठराविक अंतराने द्यावे लागते. पंधरा दिवसानंतर कुठे लसूण पातळ झाला असेल, तर पुन्हा मोकळ्या जागी दुसऱ्यांदा लसणाची लागवड करावी लागते. जमिनीचा पोत बिघडू नये, म्हणून निर्माल्यापासून तयार केलेले खतच या गुलाबी लसणाच्या शेतीसाठी वापरले जाते. एरवी दर दहा दिवसांनी पाणी दिले जाते, तर ऊन वाढल्यानंतर मात्र आठ दिवसांनी पाणी द्यावे लागते. नव्वद दिवसात लसून तयार होतो. त्या अगोदर त्यावर करपा पडायला लागला, तर फवारणी करावी लागते; शिवाय दव पडण्याच्या काळात अधिक लक्ष द्यावे लागते. एकदा लसूण तयार झाला, की ते आपोआप कळते. गुलाबी लसणाला आयुर्वेदिक महत्त्व पात पडायला लागली की लसून काढणीला आला, असा त्याचा अर्थ होतो. लसणाची शेती करणेही कांद्याइतके सोपे नसते, खुडणार नाही अशा पद्धतीने लसून काढावा लागतो. शेतातच २०-२५ दिवस तो सुकून ठेवावा लागतो. नंतर अर्धा अर्धा किलोचे पॅक तयार करून ते घरातील माळ्यावर ठेवले जातात. या गुलाबी लसणाला आयुर्वेदिक महत्त्व आहे. लसून आणि गूळ खाल्ल्याने अनेक व्याधी दूर होतात. कच्च्या लसणाच्या पाकळ्या खाल्ल्या तर रक्त पातळ होते. लसूण माळ्यावर ठेवला, की घराबाहेर त्याचा सुगंध जातो. त्यामुळे आमच्याकडे लसूण आहे हे सर्वांना समजते, असे हर्षाली यांनी सांगितले. दोनशे वर्षापासून आजोबा, पणजोबांनी जपलेले गुलाबी लसणाचे वाण जपण्यासाठी निकलस, अनिल आणि हर्षाली खूप कष्ट घेतात. मजूर मिळत नसल्याने समस्या कर्व्हालो कुटुंबीयांच्या लसणाची ख्याती दूरवर पसरली असून लसून लागवडीच्या अगोदरच त्यांच्याकडे आगाऊ नोंदणी केली जाते. कधी कधी एक एक वर्ष अगोदर नोंदणी असते. विशेषतः ज्यांच्या घरात लग्न आहे, त्यांच्याकडून तर हमखास गुलाबी लसणाची मागणी येते. अलीकडच्या काळात शेती परवडत नाही. विशेषतः कोकणातील शेती तुकड्या तुकड्याची आहे. त्यामुळे मशागत करता येत नाही; शिवाय मजूर मिळत नाही. ही वेगळी समस्या असतानाही कर्व्हालो कुटुंबीयांनी आपल्याशी मजुरांची एक टोळी कायम जोडून ठेवली असून, या महिलांच्या मदतीने लसूण लागवड आणि काढणीपर्यंतची सगळी कामे केली जातात. निकलस आजोबांना आता शेती परवडत नाही, त्यामुळे शेती सोडण्याकडे लोकांचा कल वाढला असल्याची खंत आहे. कोट ‘आपण केवळ आवडीमुळेच हे गुलाबी लसणाचे वाण जतन करण्यासाठी झटपटतो आहोत. माझ्या मुलाने आणि सुनेने शेती जपली आहे, याचा मला अभिमान आहे. पुढच्या काळात कोणी शेती करील, की नाही याबाबत संभ्रम आहे. -निकलस कर्व्हालो, गुलाबी लसून उत्पादक