भारतातील कामगारांची स्थिती खराब

भारतातील कर्मचारी चिंतेत आहेत. कारण भारतात कामाची परिस्थिती फारशी चांगली दिसत नाही. आंतरराष्ट्रीय कामगार संघटनेच्या अहवालात भारतासह दक्षिण आशियातील जवळपास सर्वच देशांमध्ये कामगारांची स्थिती खराब असल्याचे समोर आले आहे. आपल्यापेक्षा युरोप आणि ओशनियामध्ये परिस्थिती चांगली असल्याची माहिती अहवालात देण्यात आली आहे.
भारतात कामगारांना विहित मुदतीपेक्षा जास्त काम करायला लावणे ही कंपन्यांची सवय झाली आहे. ओव्हरवर्कमध्ये भारतीय कंपन्या जगात दुसऱ्या क्रमांकावर आहेत. ‌‘इंटरनॅशनल लेबर ऑर्गनायझेशन‌’च्या अहवालात दावा करण्यात आला आहे की भारतातील 51 टक्क्यांहून अधिक कामगार आठवड्यातून 49 तासांपेक्षा जास्त काम करतात. याच्या मदतीने आपण जास्त काम करून जगात आपली वेगळी ओळख निर्माण केली आहे. या यादीत पहिल्या क्रमांकावर असलेला देश म्हणजे आपला शेजारी देश भूतान. भूतान हा जगातील सर्वात जास्त काम करणाऱ्या देशांमध्ये अव्वल स्थानी आहे. देशाच्या प्रगतीचे मोजमाप करणाऱ्या हॅपीनेस इंडेक्सनुसार भूतानमधील 61 टक्के कर्मचारी आठवड्यातून 49 तासांपेक्षा जास्त काम करतात.
‌‘इंटरनॅशनल लेबर ऑर्गनायझेशन‌’च्या अहवालानुसार प्रत्येक भारतीय कर्मचारी आठवड्यात सरासरी 46.7 तास काम करतो. भूतानशिवाय आपल्या शेजारी देशांमधील कर्मचाऱ्यांची अवस्थाही वाईट आहे. बांगलादेशमध्ये 47 टक्के लोक तर पाकिस्तानमध्ये 40 टक्के लोक आठवड्यात 49 तासांपेक्षा जास्त काम करतात. या दोन्ही देशांचा ‌‘इंटरनॅशनल लेबर ऑर्गनायझेशन‌’ च्या टॉप 10 यादीत समावेश करण्यात आला आहे. यावरून दक्षिण आशियातील कर्मचाऱ्यांची अवस्था जवळपास सारखीच असल्याचे समजते. संयुक्त अरब अमिराती आणि लेसोथोसारख्या देशांमध्येही सरासरी कर्मचाऱ्यांना जास्त काम दिले जाते. संयुक्त अरब अमिराती मध्ये हा आकडा 50.9 तास तर लेसोथोमध्ये 50.4 तास आहे. तथापि, संयुक्त अरब अमिरातीच्या केवळ 39 टक्के लोकसंख्येला आणि लेसोथोच्या 36 टक्के लोकांना आठवड्यातून इतके तास काम करावे लागते.
नेदरलँड आणि नॉर्वेसारख्या देशांमध्ये कर्मचाऱ्यांची विशेष काळजी घेतली जाते. या देशांमध्ये ‌‘वर्क लाईफ बॅलन्स‌’ला खूप महत्त्व दिले जाते. नेदरलँडमध्ये कर्मचारी आठवड्यातून केवळ 31.6 तास तर नॉर्वेमध्ये केवळ 33.7 तास काम करतात. ते जर्मनीमध्ये 34.2 तास, जपानमध्ये 36.6 तास आणि सिंगापूरमध्ये 42.6 तास काम केले जात आहे. ‌‘इंटरनॅशनल लेबर ऑर्गनायझेशन‌’च्या अहवालानुसार, जगातील सर्वात कमी सरासरी असलेला देश वानुआतु आहे. येथील कर्मचारी आठवड्यातून सरासरी 24.7 तास काम करतात. फक्त चार टक्के लोक आठवड्यातून 49 तासांपेक्षा जास्त काम करतात. त्याचप्रमाणे, किरिबाटीमध्ये कर्मचारी आठवड्यातून फक्त 27.3 तास काम करतात आणि ‌‘फेडरेटेड स्टेट्स ऑफ मायक्रोनेशिया‌’मध्ये कर्मचारी आठवड्यातून फक्त 30.4 तास काम करतात.
अलीकडेच, अर्न्स्ट अँड यंग इंडियाच्या ॲना सेबॅस्टियन पेरायल या 26 वर्षीय तरुणीचा मृत्यू कामाच्या जादा तणावामुळे झाल्याची घटना गाजली. ‌‘ईवाय इंडिया‌’चे अध्यक्ष राजीव मेमाणी यांनीही यावर माफी मागितली. त्याचबरोबर केंद्रीय कामगार मंत्री शोभा करंदलाजे यांनीही या प्रकरणाची चौकशी सुरू केली आहे. ‌‘इंटरनॅशनल लेबर ऑर्गनायझेशन‌’ अहवालाने भारताच्या कामगार धोरणांमध्ये वर्क लाईफ संतुलन आणि मानसिक आरोग्यावर लक्ष केंद्रित करण्याची गरज दर्शवली आहे.