मुंबई : शहापूर तालुक्यातील दुर्गम गावातील अंगणवाडीत लहान मुलांच्या आरोग्याची तपासणी करताना सचिन कंजारा या तीन वर्षाच्या मुलाच्या ह्रदयाच्या ठोक्यात गडबड असल्याचे डॉक्टरांना आढळून आले. या मुलाला ठाण्यातील मोठ्या हॉस्पिटलमध्ये पुढील तपासणी व उपचारासाठी न्यावे लागेल असे त्याच्या अशिक्षित आदिवासी पालकांना डॉक्टरांनी समजून सांगायचा प्रयत्न केला. पण अंधश्रद्धा म्हणा किंवा भितीपोटी पालक तयार होत नव्हते. शेवटी डॉ संकेत कुलकर्णी यांनी स्थनिक आदिवासी संघटनेच्या लोकांशी संपर्क साधून सचिन तसेच आणखी चारपाच ह्रदयविकाराच्या रुग्णांना ठाण्यातील ज्युपीटर रुग्णालयात आणले. तेथे तज्ज्ञ डॉक्टरांनी तपासणी करून या मुलांवर ह्रदयशस्त्रक्रिया केल्या. आता या सर्व मुलांची प्रकृती उत्तम आहे.
राज्यात आरोग्य विभागाच्या राष्ट्रीय बाल स्वास्थ्य कार्यक्रमाच्या माध्यमातून मुलांच्या आरोग्य तपासणी राबविण्यात येतो. राज्यातील सर्व अंगणवाडी तसेच शासकीय शाळा आणि आश्रम शळांमध्ये वर्षभरातून दोनवेळा ही आरोग्य तपासणी केली जाते. जवळपास अडीच हजार डॉक्टरांच्या माध्यमातून ही तपासणी केली जाते.यासाठी संबंधित डॉक्टरांना ज्येष्ठ मेडिसीन डॉक्टर तसेच बालरोगतज्ज्ञाच्या माध्यमातून नियमित प्रशिक्षणही दिले जाते. मात्र दुर्गम आदिवासी भागात जर एखादा बालह्रदयरुग्ण आढळला तर त्याला मोठ्या शहरात उपचारासाठी नेण्याकरता पालकांना समजावणे हिच एक मोठी कसरत असल्याचे डॉ संकेत कुलकर्णी म्हणाले. शहापूर तालुक्यात ५८० अंगणवाडी तसेच ५०२ शाळा आणि २४ आश्रमशाळांमधील मुलांच्या आरोग्याची तपासणी डॉ सचिन जाधव, डॉ शोभा बनगर तसेच डॉ कुलकर्णी आदी करतात तर त्यांना लागणार्या मदतीचे नियोजन ठाणे जिल्हा रुग्णालयातील सुपरवाझर विनोद जोशी तसेच जिल्हा शल्यचिकित्सक डॉ कैलास पवार करतात. ठाणे जिल्ह्यातील बहुतेक बालकांच्या ह्रदयशस्रक्रिया या ज्युपीटर हॉस्पिटमध्ये पार पडतात.
यंदा वर्षभरात राज्यात तब्बल १,५८४ बालकांवर हृदय शस्त्रक्रिया करण्यात आल्या तर १९,६१७ बालकांवर इतर वेवगेळ्या आजारांवरील शस्त्रक्रिया करण्यात आल्याचे अतिरिक्त आरोग्य संचालक व या कार्यक्रमाच्या प्रमुख डॉ बबीता कमलापूरकर यांनी सांगितले. राज्यात एकूण ७३ रुग्णालयांमध्ये या बालकांच्या ह्रदयशस्रक्रिया करण्यात येत असून यातील काही राष्ट्रीय बाल स्वास्थ्य कार्यक्रमांतर्गतची रुग्णालये आहेत तर काही पंतप्रधान आरोग्य व महात्मा फुले येजनेतील रुग्णालये आहेत. ही सर्व रुग्णालये प्रामुख्याने मुंबई,ठाणे, पुणे , नागपूर आदी मोठ्या शहरात असतात. आदिवासी गडचिरोली, नंदुरबार तसेच ठाणे जिल्ह्यासह दुर्गम भागातील ह्रदयविकाराच्या मुलांवर उपचार करण्यासाठी मोठ्या शहरात घेऊन जावे लागेल हे पालकांना समजावून सांगणे हे आमच्या डॉक्टरांपुढचे मोठे आव्हान असते, असे डॉ कमलापूरकर म्हणाल्या.या मुलांना व पालकांना तपासणीसाठी गावाहून आणणे तसेच उपचारादरम्यान पालकांच्या राहाण्याखाण्याची व्यवस्था कधी सीएसआर तसेच रुग्णालयांच्या माध्यमातून केली जाते.अनेकदा जिल्हा शल्यचिकित्सक या खर्चाचा भार उचतात.
या कार्यक्रमांतर्गत राज्यातील ० ते १८ वर्षे वयोगटातील सुमारे २ कोटी बालकांची वर्षभरात दोन वेळा आरोग्य तपासणी करण्यात येते. या कार्यक्रमांतर्गत २०२३-२४ या कालावधीत ३,३३४ बालकांवर हृदय शस्त्रक्रिया, तर ३२,८०१ बालकांवर इतर शस्त्रक्रिया करण्यात आल्या. सन २०२२-२३ या कालावधीत ३,८३९ बालकांवर हृदय शस्त्रक्रिया, तर ३०,२६९ इतर शस्त्रक्रिया करण्यात आल्या आहेत.
